BÀI
9+10 THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA
I. Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa
1. Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa
a, Khí hậu nhiệt đới
ª Đặc điểm (biểu hiện)
-
Nhiệt
độ trung bình năm > 200c (trừ vùng núi cao)
-
Tổng
lượng bức xạ lớn, cân bằng bức xạ luôn dương
-
Tổng
số giờ nắng > 1400 – 3000giờ/năm
ð Các tiêu
chuẩn trên đều đạt và vượt tiêu chuẩn nhiệt đới
ª Nguyên nhân
-
Vị trí
địa lí:
+ Nằm hoàn toàn trong vùng nội chí tuyến
BCB
+ Có 2 lần mặt trời lên thiên đỉnh/ năm
+ Góc chiếu của tia sáng mặt trời trong năm
lớn
ª Ảnh hưởng
-
Thuận
lợi phát triển nông nghiệp nhiệt đới, năng suất cao thâm canh, tăng vụ, sản
xuất diễn ra quanh năm
-
Phát
triển điện năng
b, Tính chất ẩm
ª Đặc điểm (biểu hiện)
-
Lượng
mưa trung bình năm 1600 - 2000mm/ năm,
phân bố không đều, khu vực mưa nhiều 3500 – 4000mm/năm (địa hình đón gió)k, khu
vực mưa ít (do địa hình khuất gió hoặc song song với hướng gió)
-
Cân
bằng ẩm luôn dương
-
Độ ẩm
không khí cao > 80%
ª Nguyên nhân
-
Do ảnh
hưởng của biển Đông đã làm biến tính các luồng gió khi qua biển thổi vào đất
liên đem lại lượng mưa và độ ẩm lớn
-
Ảnh
hưởng của hoàn lưu gió mùa
ª Ảnh hưởng
-
Thiên
nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa khắc hẳn với thiên nhiên các nước cùng vĩ độ ở Bắc
Phi, Tây Nam Á.
-
Thiên
tai
c, Gió mùa
ª Gió mùa mùa đông (gió mùa đông Bắc – NPC)
-
Nguồn
gốc: khối khi cực đới lục địa, xuất phát từ áp cao Xibia thổi đến nước ta
-
Hướng
gió: Đông Bắc
-
Phạm
vi hoạt động: Từ vĩ tuyến 16B (dãy Bạch Mã trở ra Bắc)
-
Thời
gian hoạt động và tính chất
+ Hoạt động từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau
+ tính chất đầu mùa đông: lạnh khô do đi
qua lục địa thổi vào nước ta
Ÿ Giữa và
cuối đông: lạnh, ẩm, có mưa phùn (do di chuyển qua biển Đông thổi vào nước ta)
Tuy nhiên gió mùa đông bắc chỉ thổi thành
từng đợt không liên tục, tác động mạnh ở vùng núi Đông Bắc, ĐBSH và suy yếu dần
khi di chuyển xuống phía Nam
-
Tạc
động: tạo cho miền Bắc có mùa đông lạnh, tuy nhiên có sự phân hóa theo không
gian và thời gian
ª Gió mùa mùa hạ (từ tháng 5 đến tháng 10)
-
Có 2
luồng gió cùng hướng Tây Nam
+ Đầu mùa hạ
Ÿ Khối khí
nhiệt đới ẩm từ Bắc Ấn Độ Dương thổi đến nước ta
Ÿ Hướng gió
Tây Nam
Ÿ Phạm vi
hoạt động: cả nước
Ÿ Thời gian:
đầu mùa hạ
Ÿ Tính chất:
nóng ẩm
Ÿ Tác động:
gây mưa cho Nam Bộ, Tây Nguyên, gây hiệu ứng phơn (gió Lào) ven biển Trung Bộ,
Tây Bắc, đôi khi ở ĐBBB
Câu hỏi 1: Tại sao thiên nhiên nước ta mang đặc điểm
nhiệt đới ẩm? tính nhiệt đới được biểu hiện như thế nào ?
1, Vị trí địa lí: nước ta nằm hoàn toàn trong khu vực
nội chí tuyến BCB, lượng bức xạ mặt trời nhận được lớn, 2 lần mặt trời lên
thiên đỉnh
-
Tiếp
giáp biển Đông rộng lớn, biển Đông đã mạng lại lượng mưa, độ ẩm lớn
-
Tác
động của hoàn lưu gió gió mùa
2, Tính nhiệt đới
-
Nhiệt
trung bình năm > 20 độ C (trừ vùng núi cao)
-
Tổng
lượng bức xạ lớn, cân bằng bức xạ dương
-
Số giờ
nắng: 1400 – 3000giờ/năm
Câu hỏi 2 Nguyên nhân tạo nên mùa đông lạnh ở miền
Bắc?. Hiệu ứng phơn ở duyên hải miền Trung và Tây Bắc, đôi khi ở đồng bằng Bắc
Bộ?
1, Nguyên nhân mùa đông lạnh ở miền Bắc do tác động
trực tiếp
+ của khối khí cức đới lục địa Xibia
+ của gió mùa Đông Bắc thổi từ áp cao Xibia
tới, tuy nhiên gió mùa Đông Bắc chỉ hoạt động thành từng đợt không liên tục
2, Nguyên nhân tạo nên hiệu ứng phơn
-
Do gió
mùa Tây Nam
-
Tác
động của bức chắn địa hình, riêng ĐBBB có hiệu ứng phơn do ảnh hưởng của hạ áp
Bắc Bộ
ª Giữa và cuối hạ
-
Gió
mùa Tây Nam xuất phát từ áp
cao cận chí tuyến BCN thổi đến nước ta theo hướng Tây Nam
+ Phạm vi hoạt động: cả nước
+ Tính chất: nóng ẩm
+ Tác động gây mưa lớn kéo dài cho các vùng
đón gió ở Nam Bộ và Tây Nguyên. Hoạt động của gió mùa Tây Nam và dải hội tụ
nhiệt đới là nguyên nhân gây mưa vào mùa hạ cho cả 2 miền Nam – Bắc và mưa lớn
vào tháng 9 cho Trung Bộ
ª Tín phong BCB
-
Nguồn
gốc: xuất phát từ trung tâm áp cao Bắc TBD thổi về xích đạo
-
Hướng
gió: Đông Bắc
-
Phạm
vi hoạt động: từ vĩ tuyến 16 trở vào
-
Thời
gian hoạt động: thổi vào nước ta quanh năm nhưng gió mùa hoạt động mạnh đã lẫn
át. Chỉ mạnh lên thời kì chuyển tiếp xuân thu, còn mùa đông và hạ chịu sự lẫn
át của các khối khí gió mùa.
-
Tác
động: Gió tín phong cùng bức chắn địa hình là nguyên nhân gây mưa cho ven biển
Trung Bộ vào thu đông, tạo mùa khô cho Nam Bộ và Tây Nguyên
ª Nguyên nhân sinh ra các hoạt động gió mùa
ở nước ta
-
Vị trí
địa lí: nước ta nằm trong khu vực nội chí tuyến BCB, chịu ảnh hưởng của gió mậu
dịch BCB, gió mùa châu Á, khu vực gió mùa điển hình của thế giới
-
Tiếp
giáp biển Đông đã làm biến tính các khối khí khi qua biển
-
Nguyên
nhân khác: hình thể, địa hình
ª Hệ quả
-
Sự
luân phiên của các khối khí hoạt động theo mùa khác nhau cả về hướng và tính
chất đã tạo nên sự phân mùa khí hậu
+ Miền Bắc: có mùa đông lạnh, ít mưa, mùa
hạ nóng ẩm
Miền Nam
+ Giữa Tây Nguyên và ĐB ven biển Trung
Trung Bộ có sự đối lập về mùa mưa và khô
-
Tạo
nên sự phân mùa và phân hóa thiên nhiên theo không gian và thời gian
-
Sự
Phân mùa trong các hoạt động sản xuất và sinh hoạt
2, Địa hình nhiệt đới ẩm gió mùa
ª Đặc điểm
-
Xâm
thực mạnh ở miền đồi núi
+ Miền núi: mất lớp phủ thực vật, bề mặt
địa hình bị cắt xẻ, đất đai bị xói mòm, rửa trôi, sạt lở đất...
+ Khu vực núi đá vôi hình thành địa hình
núi catxto: hang động, suối cạn, thung khô....
+ Vùng thềm phù sa cổ: địa hình bị chia cắt
thành các đồi thấp xem thung lũng rộng
-
Bồi tụ
nhanh ở thung lũng sông, đồng bằng, hạ lưu sông: mỗi năm ĐBSH, ĐBSCL lẫn ra
biển gần 100m
ª Nguyên nhân
-
Do tác
động của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, ¾ địa hình là đồi núi và cao nguyên
3, Sông ngòi nhiệt đới ẩm gió mùa
ª Đặc điểm
-
Mạng
lưới sông ngòi dày đặc
+ Cả nước có 2360 sông suối có chiều dài
> 10km
+ Đi dọc bờ biển trung bình 20km gặp 1 cửa
sông
+ Nhiều sông nhưng phần lớn là nhỏ, ngắn,
dốc
-
Sông
ngòi nhiều nước, giàu phù sa
+ Tổng lưu lượng nước 839 tỉ m3 (60% lưu
lượng nước phát sinh, ngoài lãnh thổ)
+ Tổng lượng phù sa trên 200 triệu tấn/năm
-
Thủy
chế theo mùa, mùa lũ chiếm 70-80% lưu lượng nước. Mùa cạn 20-30% lưu lượng
nước, chế độ nước thất thường
-
Hướng
sông: chủ yếu hướng TB – ĐN , ngoài ra còn 1 số sông hướng vòng cung
ª Nguyên nhân
-
Sông
ngòi là hàm số của khí hậu, địa hình
4, Đất nhiệt đới ẩm cao
ª Đặc điểm về đất
-
Trong
điều kiện nhiệt ẩm cao, quá trình phong hóa diễn ra mạnh mẽ, tạo nên lớp đất
dày
-
Mưa
nhiều, rửa trôi các chất bazơ để đễ tan( Ca2+, Mg2+) và oxit nhôm làm cho đất
có màu đỏ vàng
-
Feralit
là quá trình hình thành đất đặc trưng ở khu vực khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa,
diễn ra mạnh ở vùng đồi núi thấp, trên đá mẹ axit
-
Ngoài
ra quá trình Feralit diễn ra mạnh mẽ ở những khu vực đồi núi thấp, lớp phủ thực
vật bị mất, quá trình tích tụ oxit sắt, nhôm mạnh hình thành đá ong. Thậm chí ở
những khu vực thềm phù sa cổ quá trình feralit cũng khá phát triển.
ª Nguyên nhân
-
Do tác
động của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa trên bề mặt địa hình đồi núi thấp, đá mẹ,
axit
5, Sinh vật nhiệt đới ẩm gió mùa
ª Đặc điểm
-
Hệ
sinh thái rừng nguyên sinh, đặc trưng của khí hậu nóng ẩm là rừng rậm, nhiệt ẩm
lá rộng thường xanh, hiện nay còn rất ít
-
Phổ
biến là rừng thứ sinh với các hệ sinh thái rừng biến dạng khác nhau: rừng gió
mùa thường xanh, rừng gió mùa nửa rụng lá, rừng thưa khô rụng lá...
-
Trong
đai rừng chân núi các loài động, thực vật nhiệt đới chiếm ưu thế
+ Thực vật phổ biến là các loài cây họ dầu,
đậu, vang...
+ Động vật là các loài chim, thú nhiệt đới:
công, trĩ, gà lôi, ... khỉ, vượn, nai.. ngoài ra các loài bò sát, côn trùng
cũng rất phong phú
-
Hệ
sinh thái rừng nhiệt đới ẩm gió mùa phát triển trên đất feralit là cảnh quan
tiêu biểu cho thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa nước ta
ª Nguyên nhân
-
Do tác
động tổng hợp và đồng thời của các nhân tố: khí hậu, địa hình, đất, con
người...
II, Ảnh hưởng của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa đến
đời sống và sản xuất
1, Ảnh hưởng đến đời sống nông nghiệp
ª Tích cực:
-
Thuận
lợi để phát triển nông nghiệp nhiệt đới, nền nhiệt ẩm cao, cây trồng vật nuôi
phát triển quanh năm có thể áp dụng các phương thức canh tác xen canh, tăng vụ
-
Có
nhiều sản phẩm nông nghiệp nhiệt đới xuất khẩu có giá trị: lúa gạo, cà phê,
chè, cao su, hồ tiêu...
-
Khí
hậu phân hóa theo mùa, phân hóa theo Bắc – Nam
-
Cần
tận dụng các mặt mạnh để tăng năng suất cây trồng, phục hồi lớp phủ thực vật
bằng mô hình nông lâm kết hợp
ª Hạn chế
-
Tính
thất thường của thời tiết, khí hậu gây khó khăn cho hoạt động canh tác, cơ cấu
cây trồng, kế hoạch thời vụ, phòng chống thiên tai, dịch bệnh
2, Ảnh hưởng đến các hoạt động sản xuất khác, đời sống
ª Tích cực
-
Thuận
lợi để phát triển các ngành kinh tế, lâm nghiệp, nông nghiệp, thủy sản, du
lịch, giao thông vận tải
-
Đẩy
mạnh các hoạt động khai thác, xd nhất là vào mùa khô
ª Hạn chế
-
Sự
phân mùa của khí hậu, sông ngòi ảnh hưởng đến hoạt động giao thông vận tải, du
lịch, công nghiệp khai thác
-
Độ ẩm
cao gây khó khăn cho việc bảo quản sản phẩm nông nghiệp, máy móc thiết bị
-
Thiên
tai: bão, lũ, hạn hán...
-
Môi
trường tài nguyên dễ bị suy thoái
Câu hỏi 1: Chứng minh khí hậu nước ta là nhiệt đới
ẩm? Nguyên nhân dẫn tới đặc điểm khí hậu trên? (1đ)
ª Khí hậu nhiệt đới
-
Nhiệt
độ trung bình năm > 20 độ c ( trừ vùng núi cao )
-
Tổng
lượng bức xạ cao, cân bằng bức xạ luôn dương
-
Số giờ
nắng từ 1400 đến 3000 giờ/năm
ª Nguyên nhân
-
Nằm
hoàn toàn trong khu vực nội chí tuyến BCB
-
Lượng
bức xạ nhận được cao, 2 lần mặt trời lên thiên đỉnh
ª Chứng minh nước ta là khí hậu ẩm
+ Lượng mưa và độ ẩm cao:
Ÿ Lượng mưa
trung bình năm: 1500-2000mm/năm, phân bố không đều, khu vực mưa nhiều >
3000mm/năm
Ÿ Độ ẩm
không khí cao >80%
Ÿ Cân bằng
ẩm luôn dương
-
Nguyên
nhân:
+ Tác động của biển Đông
+ Hoàn lưu gió mùa
Câu hỏi 2: Tính chất nhiệt đới ẩm của khí hậu nước ta
được biểu hiện như thế nào? Giải thích vì sao khí hậu nước ta mang tính chất
nhiệt đới ẩm gió mùa? (1đ)
-
Nhiệt
đới (3 ý)
-
Ẩm (3
ý)
ª Giải thích (nguyên nhân)
-
Vị trí
địa lí:
+ Nằm hoàn toàn nội chí tuyến BCB
+ 2 lần mặt trời lên thiên đỉnh / năm
+ Lượng bức xạ mặt trời lớn, nền nhiệt cao
-
Tiếp
giáp biển Đông đã làm biến tính các luồng gió qua biển, đã mang đến lượng mưa
và độ ẩm lớn
-
Nằm
trong khu vực chịu ảnh hưởng của gió tín phong BCB và khu vực gió mùa châu Á điển
hình ð Khí hậu có 2 mùa rõ rệt
Câu hỏi 3: Trình bày các nhân tố tác động đến tác
động đến sự hình thành đặc điểm khí hậu nước ta (0,5đ)
-
Khí
hậu mang tính chất nhiệt đới (nội chí tuyến) với nguồn bức xạ lớn, nền nhiệt
cao, 2 lần mặt trời lên thiên đỉnh là do nước ta nằm hoàn toàn trong vùng nội
chí tuyến BCB
-
3 mặt
giáp biển Đông, lãnh thổ kéo dài theo chiều Bắc – Nam (15 độ vĩ), hẹp theo
chiều Đông-Tây nằm trong khu vực chịu tác động của tín phong BCB và gió mùa
châu Á điển hình nên nước ta có lượng mưa lớn, độ ẩm cao, khí hậu có 2 mùa rõ
rệt, phân hóa đa dạng, phức tạp
-
Các
điều kiện địa lí tự nhiên khác, nhất là địa hình đã tạo ra sự phân hóa khí hậu
về nhiệt độ, lượng mưa. Sự kết hợp của địa hình, gió mùa ở từng khu vực tạo nên
sự phân hóa khí hậu đa dạng, phức tạp
Câu hỏi 4: Trình bày hoạt động gió mùa ở nước ta?
Nguyên nhân, hệ quả của hoạt động gió mùa đối với sự phân chia mùa khác nhau
giữa các khu vực (1,5 hoặc 1đ)
Câu hỏi 5: Tại sao vào cuối mùa đông gió mùa đông Bắc
gây mưa ở vùng ven biển Bắc Bộ và ĐBSH
-
Vào
cuối mùa đông trung tâm áp cao Xibia lệch về phía Đông nên gió Đông Bắc thổi
qua biển vào nước ta gây mưa ở ĐBBB và ven biển BB và ĐBSH và bị chặn ở dãy
Bạch Mã
-
Miền
nam hầu như không chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc lạnh do gió mùa ĐB bị suy
yếu khi di chuyển xuống phía Nam ,
gần như chấm dứt hoạt động ở dãy Bạch Mã, phía Nam
ª Tại sao tháng mưa cực đại ở Hà Nội lại sớm
hơn ở Huế? (Tại sao ĐBBB tháng mưa cực đại lại vào tháng 8), mưa ngâu, ven biển
Trung Trung Bộ tháng mưa cực đại là tháng 9 hoặc 10 ?
-
Tháng
mưa cực đại ở Hà Nội là tháng 8, ở Huế là tháng 9 hoặc tháng 10 (thu đông)
-
Nguyên
nhân: Cả 2 nơi có mưa lớn đều do tác động của gió mùa mùa hạ, dải hội tụ nhiệt
đới, bão, tuy nhiên 2 địa điểm này thời gian hoạt động của bão và dải hội tụ
nhiệt đới khác nhau
+ Hà Nội: dải hội tụ nhiệt đới hoạt động
mạnh vào tháng 8, Huế là tháng 9,10
+ Bão: Hà Nội hoạt động mạnh vào tháng 7,8.
Huế là tháng 9,10
-
Ngoài
ra Huế có mưa lớn là do chịu tác động của các luồng gió hướng ĐB vuông góc với
địa hình hoạt động mạnh vào tháng 9,10
ª Tại sao miền Bắc có mùa đông lạnh. Ven
biển miền Trung lại chịu tác động của gió phơn
ª Nguyên nhân chủ yếu gây mưa vào mùa hạ cho
cả 2 miền Bắc – Nam
-
Do tác
động của gió mùa Tây Nam
Câu hỏi 6:
-
Phân tích tác động của gió mùa Đông Bắc (gió
mùa mùa đông) tới khí hậu và thời tiết của nước ta
-
Phân tích tác động của gió mùa mùa hạ (gió mùa
Tây Nam
-
Phân tích tác động của gió tín phong BCB tới
khí hậu và thời tiết của nước ta
ª Hoạt động của gió mùa ĐB, TN, Tín Phong
-
Nguồn
gốc
-
Hướng
gió
-
Phạm
vi
-
Thời
gian hoạt động, tính chất
-
Tác
động
ª Tác động đến thời tiết, khí hậu nước ta
-
Tạo
nên sự phân hóa khí hậu theo chiều Bắc – Nam Nam
-
Là 1
trong những nguyên nhân gây mưa cho duyên hải miền Trung vào thu đông
-
Do sự
suy yếu và biến tính khi di chuyển ð Phía Nam
Câu hỏi 7: Nêu nguyên nhân và các biểu hiện của khí
hậu nhiệt đới ẩm gió mùa ở nước ta (1đ)
Câu hỏi 8: Hãy nêu (phân tích) biểu hiện của thiên
nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa qua các thành phần (địa hình, sông, đất, sinh vật)
nguyên nhân của các đặc điểm trên (0,5đ)
Câu hỏi 9: Nêu các biểu hiện của thiên nhiên nhiệt
đới ẩm gió mùa qua thành phần tự nhiên ở nước ta (1đ)
Câu hỏi 10: Phân tích ảnh hưởng của thiên nhiên nhiệt
đới ẩm gió mùa đến các hoạt động đời sống, sản xuất
Câu hỏi 11: Trình bày về sự thay đổi nhiệt độ giữa
miền Bắc và miền Nam
Câu hỏi 12: Trình bày sự khác biệt về chế độ mưa giữa
miền Bắc – Trung – Nam
Câu hỏi 13: Phân tích tác động của gió mùa đến khí hậu
nước ta (1đ), ảnh hưởng của gió mùa đến sản xuất nông nghiệp (0,5đ)
Câu hỏi 14: Phân tích ảnh hưởng của hình dáng lãnh thổ
và địa hình đến khí hậu nước ta (1đ)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét